مدیریت ریسک سیلاب شهری، راهکاری بر حفاظت از زیست بوم‌ها (مطالعه موردی: شهر اراک)

منبع: مجله قوم زیست شناسی و حفاظت, 1(2), 48-60.

https://ethnobiocons.qom.ac.ir/

doi: 10.22091/ethc.2024.10558.1018

نویسندگان

• محمود قدبیگی 1
• حمید مظاهری 2
• هما شفیعی 2
• مهدی مردیان 3

1 کارشناسی ارشد، گروه عمران، دانشکده عمران، دانشگاه آزاد اسلامی، خمین، ایران.

2 استادیار، گروه عمران، دانشکده عمران، دانشگاه آزاد اسلامی، خمین، ایران.

3 پژوهشگر هیدرولوژیِ محیط‌زیست، دکتری آبخیزداری، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری، ساری، ایران.

چکیده

هدف: آگاهی از تغییرات ریسک سیلاب شهری در ارتباط با فعالیت‌های انسانی و تغییرات کاربری اراضی در حوضه‌های آبخیز شهری نقش تعیین کننده‌ای در حفاظت از زیست بوم‌ها دارد. در پژوهش حاضر به بررسی مدیریت ریسک سیلاب شهری اراک به عنوان راهکاری بر حفاظت از زیست بوم‌ها پرداخته شد.
مواد و روش‌ها: با تعریف ریسک‌های مرتبط با منشاء، یک برنامه مدیریتی بر اساس اولویت‌بندی راهکارهای مدیریت ریسک سیلاب شهری اراک ارائه شد. ابتدا با استفاده از مدل تصمیم‌گیری چندمعیاره AHP، ریسک‌های مختلف سیلاب وزن‌دهی شدند. سپس، لایه‌های مکانی ریسک‌ها از بانک‌های اطلاعاتی استخراج شدند تا نقشه مکانی پتانسیل ریسک بر اساس لایه‌های وزن‌دار تهیه شود. در مرحله بعد، 13 استراتژی برای مدیریت ریسک سیلاب شهری اراک بر اساس مرور سوابق تحقیق و نظر کارشناسان خبره تعیین شد. سپس با استفاده از مدل TOPSIS، اولویت‌بندی گزینه‌ها انجام شد.
نتایج: نتایج نشان داد در معیار توپوگرافی عامل شیب با وزن 65/0، در معیار تراکم عامل جمعیت با وزن 452/0 و در معیار هیدرولوژی عامل فاصله از شبکه رودخانه و آبراهه با وزن 70/0 اثر بیشتری نسبت به سایر زیرمعیارها دارند. همچنین نتایج نشان داد، حدود 777 هکتار از مساحت شهر که 63/6 درصد را شامل می‌شود و عمدتاً مرکز شهر و پیرامون رودخانه کرهرود را در بر می‌گیرد، دارای پتانسیل ریسک بالای سیلاب است. در این مناطق که پتاسیل ریسک سیلاب شهر اراک بالاتر است، عمدتاً شیب کمتر، فاصله تا رودخانه و مسیل‌ها کمتر و تراکم جمعیت بالاتر می‌باشد. در بخش اولویت‌بندی راهکارها مشخص شد که ساماندهی دیواره و بستر رودخانه با ضریب نزدیکی 8872/0 به عنوان گزینه برتر شناخته شده است و پس از آن رفع تصرف و آزادسازی با ضریب نزدیکی 7945/0 قرار دارد. در اولویت‌های بعدی نیز، لایروبی مسیل رودخانه، بهینه‌سازی ابعاد دهنه پل‌ها، آگاه‌سازی و افزایش دانش عمومی قرار دارند.
نتیجه‌گیری: در جمع‌بندی کلی از این پژوهش باید بیان کرد که مدیریت ریسک سیلاب شهری اراک، به منظور حفاظت از زیست بوم‌های انسانی، نیازمند مشارکت همه بخش‌های جامعه است.

کلیدواژه‌ها: سیلاب، کلانشهر اراک، مدل AHP، مدل TOPSIS، مدیریت ریسک